 |
| Ảnh chụp ngôi trường trước 1975 |
Bảo tồn hay phá bỏ, trùng tu hay cải
tạo... luôn là vấn đề đau đầu khi phải cân nhắc về các di tích, đặc biệt
khi di tích đó là một ngôi trường, được sử dụng hằng ngày, hằng giờ học
với phấn trắng - bảng đen cho vài ngàn học sinh thời xưa đến công suất
hàng chục ngàn học sinh thời nay với đủ kiểu máy móc thiết bị hiện đại.
 |
| Bức tượng bà Marie Curie trong khuôn viên trường |
“Cổ” từ cái tên đến diện tích được giữ nguyên
Trường được thành lập năm 1918, mang tên
Lycée Marie Curie, dành riêng cho nữ sinh con nhà giàu. Sau năm 1970
thì nhận thêm nam sinh.
Ngôi trường được xây dựng trên diện tích
rộng, bao quanh bởi bốn con đường ngày nay mang tên Nam Kỳ Khởi Nghĩa -
Ngô Thời Nhiệm - Lê Quý Đôn - Điện Biên Phủ và duy trì diện tích đến
nay.
Nhìn từ trên cao, ngôi trường tựa như
một công viên xanh mát lớn giữa lòng phố thị hiện đại. Các dãy nhà ngang
- dọc bao quanh hai sân rộng với nhiều cổ thụ, vẫn còn nguyên kiểu kiến
trúc Đông Dương kết hợp kiến trúc Pháp và kiến trúc Á Đông.
 |
| Một ngôi nhà bên trong trường |
 |
| Sân chơi và cây xanh |
Giới chuyên gia về khảo cổ phân tích,
trong kiểu kiến trúc này, các dãy nhà được xây một trệt, một lầu, với
lớp tường ngoài có nhiều cổng vòm cao to kiểu Pháp cùng các hình đắp nổi
đậm nét Pháp. Trên các tường, cột đều có những nét vạch ngang trang
trí. Lớp tường này và lớp tường phía trong cách xa nhau một khoảng hợp
lý, tạo ra một hành lang kéo dài nhằm lấy ánh sáng, cho gió lưu thông,
giúp học sinh đi lại thuận tiện mà không phải chịu mưa nắng. Cũng nhờ
khoảng cách hành lang này mà tránh được ánh nắng trực tiếp, tránh mưa
tạt vào phòng học, đồng thời giảm được nhiệt độ nóng, giúp lớp học bên
trong được mát mẻ hơn.
 |
| Các vị giáo sư thời Pháp |
 |
| Nữ sinh khi tan trường |
Ở tầng trên có những cửa sổ cao với
nhiều cánh cửa gỗ lá sách, cao và hẹp, cùng bệ đỡ cửa sổ nhô ra phía
ngoài, đều đậm nét kiến trúc Pháp. Lên cao một chút, xen giữa các cửa sổ
thì lại mang nét kiến trúc Á Đông với hàng loạt khung đỡ mái và mái
ngói dốc. Mặc dù có rất nhiều khung đỡ nhưng kiểu kiến trúc lại rất hài
hòa, phía trên mái vòm của tầng trệt là cửa sổ của tầng lầu, còn phía
trên cột của tầng trệt là khung đỡ mái trên tầng lầu, đan xen nhau hợp
lý. “Đó cũng là lý do khiến người ta sơn nóc vòm, những bông gió và bộ
đỡ khung cùng một màu đỏ đằm, nổi bật hẳn so với gam vàng, xám xen kẽ
chứ không muốn “giấu” bộ giàn đỡ này đi” - một trong các chuyên gia phân
tích.
Chuyên gia này cũng cho biết đây là kiểu
kiến trúc thường thấy ở các công trình do Pháp xây dựng những năm cuối
thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20, được chọn lọc từ “tinh túy” của các công
trình ở Pháp thời bấy giờ, được áp dụng với kỹ thuật xây dựng hiện đại
nhất thời đó. Các ngôi trường như Lê Quý Đôn, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị
Minh Khai... đều có những dãy nhà với hành lang tương tự. Điểm đặc biệt ở
trường này là đến nay vẫn còn nguyên... cái tên Marie Curie cùng diện
tích như xưa, trong khi Trường Lê Hồng Phong đã bị thay đổi diện tích
khá nhiều. Trường Marie Curie cũng giữ lại được các chi tiết cổ như bức
tượng bán thân bà Marie Curie, bồn phun nước...
Băn khoăn trùng tu hay xây mới
PGS-TS Phạm Đức Mạnh, Trưởng bộ môn Khảo
cổ học, khoa Lịch sử, Trường ĐH KHXH&NV-ĐHQG TP.HCM, cho biết:
“Việc trùng tu những công trình cổ tốn kém còn hơn cả tiền xây một tòa
nhà mới. Chúng tôi từng xem chuyên gia Nhật trùng tu nhà cổ. Họ dỡ từng
viên ngói ra, đánh số cẩn thận để khi lắp lại đúng y như cũ. Họ xem xét
một thanh gỗ xem chỗ nào mục nát thì khoanh vùng, cắt vùng mục nát đó
đi, tìm đúng loại gỗ đấy và đúng cái màu đấy để “ghép” lại. Trên mảnh gỗ
ghép trùng tu, họ đánh số và lưu trong hồ sơ mang số đo toàn bộ thông
tin liên quan đến đoạn gỗ trùng tu. Nói chung là rất cẩn trọng và cũng
rất tốn kém”.
Những kiến trúc cổ còn lại đến nay thì
rất khó còn nguyên vẹn, hầu hết đều có tình trạng xuống cấp, hư hỏng. Do
đó việc bảo tồn hay phá bỏ, trùng tu lại hay cải tạo lại luôn là vấn đề
tranh luận. Ví dụ như gần đây có một cái đình cổ ở quận 4 mà đang có ý
kiến muốn bỏ đi để xây trường mẫu giáo, đang lấy ý kiến các nhà khoa học
về việc bảo tồn hay phá bỏ.
Riêng về các ngôi trường thì đặc biệt
hơn. Vì các công trình này được sử dụng hằng ngày, liên quan đến hàng
ngàn học sinh, nhu cầu sử dụng ngày càng cao, đòi hỏi thêm nhiều công
năng mà ngôi trường cổ không đáp ứng kịp... nên nhu cầu cải tạo là rất
lớn. “Khi bàn đến một ngôi trường thì an toàn của học sinh là trên hết,
tôi ủng hộ việc cải tạo” - PGS-TS Phạm Đức Mạnh nói.
Ông cũng cho biết trong nhiều biệt thự
cổ, công trình cổ, trường học cổ... đã được lắp máy lạnh, lắp thêm cửa
kính phụ bên trong lớp cửa cổ (thường bằng gỗ có lá sách) để giảm thiểu
tiếng ồn từ xe cộ chạy ngoài đường phố, giảm khói bụi... Đấy là nhu cầu
chính đáng và cần được thực hiện để đảm bảo điều kiện học tập cho học
sinh. Tuy nhiên, cái gì cần gìn giữ bảo tồn thì gìn giữ ra hẳn cái hồn
cổ, cái gì cần sửa chữa, cải tạo để đáp ứng nhu cầu thì làm hẳn ra là
cái mới có sau. Nguyên tắc của bảo tồn di sản là không được trộn lẫn cái
cũ và cái mới, làm “giả cổ”, không phân biệt được cổ - kim mà dẫn đến
sự ngộ nhận, làm “mất giá” cái cổ đi.
Trên thực tế Trường THPT Nguyễn Thị Minh
Khai đã từng qua trùng tu, sửa chữa. Kiến trúc sư Nguyễn Trường Lưu
từng tham gia trùng tu ngôi trường này cho biết có những phần có thể
trùng tu thì trùng tu, có những phần không trùng tu được thì sửa chữa và
có những nhu cầu mới phát sinh mà không thể sử dụng bằng công trình cũ
được thì phải xây mới hoàn toàn với kiểu kiến trúc hòa hợp với cái cũ.
Chia sẻ kinh nghiệm, chuyên gia khảo cổ
Nguyễn Thị Hậu cho rằng: “Có nhiều nhà biệt thự cổ vẫn lắp máy lạnh, cửa
kính bình thường mà vẫn giữ nguyên nét cổ, vấn đề là khi đặt một món
mới vào thì phải lưu ý tính thẩm mỹ của tổng thể. Các trường cổ này cho
lắp máy lạnh trong phòng học để tạo thuận lợi cho học sinh thì vẫn được
thôi. Việc bảo tồn di tích không ngăn cấm điều đó”.
Theo phapluattt.vn
