Kỹ thuật của người An nam

Kỹ thuật của người An Nam (Technique du peuple Annamite hay Mechanics and crafts of the Annamites) là một cuốn sách in theo lối in tranh mộc bản (in một mặt) gồm 348 tờ giấy dó, khổ lớn (62cmx44cm; dày 5,4cm), ghi lại cảnh sinh hoạt, lao động hàng ngày của người Việt Nam ở vùng đồng bằng Bắc Bộ vào đầu thế kỷ XX.

Công trình này đã được ông Henri Oger (1885-1936?) tên đầy đủ là Henri-Joseph Oger, là một người Pháp tình nguyện sang Bắc Kỳ (Việt Nam) đi lính và được biết đến qua bộ sưu tập tranh mộc bản vẽ các sinh hoạt thường nhật của người Việt vào đầu thế kỷ 20. Trong khoảng 20 tháng làm việc tại Hà Nội (từ khoảng cuối năm 1907 đến mùa hè 1909), ông là người đã cùng các họa sĩ, thợ khắc mộc bản, thợ in và các nhà Nho cố vấn (tất cả trên ba mươi người) hoàn thành tác phẩm Technique du peuple annamite (Kỹ thuật của người An Nam), một công trình nghiên cứu về văn minh vật chất của vùng Hà Nội vào đầu thế kỷ 20.
 Tác giả Nguyễn Mạnh Hùng cho ta một con số thống kê khá bổ ích là các nghệ nhân đ chú thích tranh bằng: Chữ Nôm nhiều nhất (50 %), chữ Hán (30 %) và còn lại là 20% Nôm pha Hán.

Nguyên bản cuốn sách

Cảnh ăn bún

Hút thuốc phiện

Người gọi chim và trẻ chơi chong chóng

Bán nhục phấn và bán ốc

Đấy là hàng chữ Nôm mà nếu "dịch" ra quốc ngữ thì là.. :

" Đéo mẹ cha đứa nào ở trong cái nhà này!"

Một gánh hàng rong

Trết vách phên nhà bằng bùn và rạ

Trong hai năm làm việc tại Bắc Kỳ (1908-1909), nhiệm sở đòi hỏi ông phải tiến hành nghiên cứu về thao tác và nghề nghiệp thủ công của người Việt hầu thâu thập, thống kê các thuật ngữ kỹ thuật, sau đó nghiên cứu sâu về sinh hoạt gia đình người Việt.
Dù đã tham gia nhiều dự án nhưng có lẽ dự án quan trọng nhất mà ông có dịp góp sức là dự án nghiên cứu thực địa về nền văn minh vật chất của người Việt và các khía cạnh về xã hội học, một lĩnh vực vào thời buổi đó có rất ít người theo đuổi. Ông xác định trước hết phải tiến hành thống kê, làm danh mục ở quy mô rộng, vì ở Việt Nam tuy có nhiều loại từ điển nhưng thiếu những nghiên cứu thực sự mang tính xã hội và dân tộc học.
Có lẽ với lòng ngưỡng mộ văn hoá Việt Nam, công trình thống kê các thuật ngữ kỹ thuật đã trở thành một công trình văn minh vật chất khổng lồ của Oger, tập hợp 4577 bức tranh khắc. Theo đó ông đã cùng các nghệ sĩ khắc gỗ như Nguyễn Văn Đăng, Phạm Văn Giai cùng một số những người khác đi khắp 36 phố phường và vùng ngoại thành Hà Nội để phác họa trên giấy những hình ảnh phản ánh đời sống của người dân Hà Nội, từ sản xuất, buôn bán đến vui chơi, tập tục... Tất cả đều được vẽ lại một cách rất tỉ mỉ và chi tiết. Trước khi khắc gỗ ông còn mời người dân kiểm tra lại.
Vì hạn chế về mặt tài chính (Henri Oger đơn phương thực hiện mà không có hỗ trợ từ chính quyền; số tiền quyên góp từ 20 người hảo tâm vỏn vẹn được 200 đồng bạc), ông chỉ cho xuất bản được 60 bản tại xưởng khắc gỗ rồi đem in ở phố Hàng Gai ở một hiệu do chính mình làm chủ. Trong lời tự bạch của cuốn Kỹ thuật của người An Nam gốc, ông có viết: "Khó khăn vật chất không là gì cả. Tác giả còn rất trẻ, vừa mới qua tuổi 20 và có ai để ý đến anh ta đâu. Tuy nhiên, anh ta có lòng tin: Công trình ấy đáng khen vì chưa từng có ai tiến hành ở Đông Dương".

Cuốn sách được nhà xuất bản Nhã Nam tái bản năm 2009

*******